Το σχολείο είναι το έξω

“Κι ακόμα, όσο στερούμε στο παιδί το δικαίωμα για αυτοδιάθεση δεν μπορούμε καν να υπολογίσουμε τις δυνατότητες του.”Ρ. Φάρσον, 1983, 37

Ποιός αποφασίζει σε ποιά ηλικία θα μάθουμε τι; Ποιός αποφασίζει πότε διδάσκεται η ιστορία και η αρχιτεκτονική στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου; Δεν μπορεί ένα παιδί στα τέσσερά του χρόνια να ενδιαφερθεί για την μνήμη που φέρει ο τόπος που μεγαλώνει; Η αυτοοργάνωση και η συνδιαμόρφωση είναι αποκλειστικά δικαιώματα των ενηλίκων;

Για να αντιληφθεί κανείς την ακαταλληλότητα των πόλεων για τα παιδιά (σπίτι, μέσα μεταφοράς, δημόσιοι χώροι) δεν έχει παρά να κοιτάξει γύρω του. Όλα είναι φτιαγμένα για αρτιμελείς, υγιείς ενήλικες. Έτσι οι διαχωρισμοί και οι επακόλουθοι αποκλεισμοί δεν είναι μόνο ως προς της αναπηρία, τη φυλή, το φύλο, την τάξη αλλά και προς την ηλικία. Κατά τ’ άλλα υπάρχουν «ειδικοί» χώροι (με κάγκελα και πόρτες), όπου μαζεύουν οι ενήλικες τα παιδιά τους και απομονώνονται από αυτά.

Το ότι τα παιδιά μαθαίνουν μόνο μέσα από το σχολείο και μόνο από τον δάσκαλο είναι μια κοινή παραδοχή όχι μόνο του αρμόδιου υπουργείου, αλλά και της συντριπτικής πλειοψηφίας στην κοινωνία των ενηλίκων. Το παραπάνω δεν έχει παρά μόνο ένα σκοπό· να διαφυλάξει το υπάρχον σύστημα και τις παραδόσεις αυτού. Οι Ι. Ίλλιτς,  Τ. Χολτ,  Π. Γκούντμαν και μια σειρά Αμερικάνων μεταρρυθμιστών της εκπαίδευσης, που ανήκαν στο κίνημα της αποσχολειοποίησης, υποστήριξαν ό,τι το σχολείο είναι το έξω, δηλαδή η κοινωνία.

Μια μέρα στην παιδική συνέλευση του σχολείου μας ο Γ. (3 χρονών) μίλησε για το πόσο του αρέσουν τα καράβια. Αυτό λοιπόν το μοίρασμα άγγιξε και τα υπόλοιπα παιδιά, αφού μετά το τέλος της συνέλευσης Ο Φ. (4 χρονών) παρουσίασε το έργο του με τίτλο «Το καράβι». Την επόμενη μέρα στην συνέλευση ο πίνακας ανακοινώσεων της συνέλευσης γέμισε με ζωγραφιές και κατασκευές με θέμα το καράβι. Αρχίσαμε να μελετάμε τα βιβλία που έχουν σχέση με το θέμα, στο «μαλακό» δωμάτιο το συμβολικό παιχνίδι είχε αυτό το θέμα, αλλά και οι μεταμφιέσεις επηρεάζονταν από αυτό. Παντού στο περιβάλλον υπήρχε το ζήτημα καράβι. Οι συνοδές ενισχύσαμε το ζήτημα φέρνοντας στην παιδική συνέλευση τέσσερις φωτογραφίες από το λιμάνι: το παλιό τελωνείο, ένα γερανό, ένα ρυμουλκό και ένα επιβατικό πλοίο. Άμες, λοπόν, πήραμε απόφαση στη συνέλευση να πάμε εκδρομή στο λιμάνι. Οι συνοδές προετοιμάζοντας την εκδρομή αυτή ανακαλύψαμε πως δεν υπάρχει κανένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή μουσείο σε μια πόλη που κάποτε είχε ένα πολύ δραστήριο λιμάνι. Έτσι ξεκίνησε μια ερευνητική διαδικάσια από όλη την σχολική κοινότητα παιδιά και συνοδοί. Πότε χτίστηκαν οι αποθήκες και το κτίριο του τελωνείου στο λιμάνι; Ποιές υπηρεσίες λειτουργούν σήμερα; Πόσους τόνους μπορούν να μεταφέρουν οι γερανοί; Πόσα επιβατικά και φορτηγά πλοία υπάρχουν στο λιμάνι; Γιατί περνούσε ο σταθμός των τρένων από εκεί;

Ξεκινήσαμε την ξενάγηση από τον γκισέ των εισιτηρίων, ανακαλύψαμε πού αράζουν τα πλοία και πού δένουν τα ναυτικά σχοινιά, συζητήσαμε για το παλιό τελωνείο την ιστορία και την αρχιτεκτονική του, ακολουθήσαμε τις εγκατελειμενες γραμμές του τρένου και βρεθήκαμε μπροστά σε ρυμουλκά και γερανούς. Τέλος, ρίξαμε τα καραβάκια από ινδο-καρυδότσουφλο και ένα μπουκάλι με μυνήματα στο θερμαϊκό. Ο ενθουσιασμός ήταν συλλογικός αφού παιδιά, γονείς συνοδοί ανακαλύπταμε τις απωτυπωμένες μνήμες του λιμανιού της Σελανίκ[1].  Και πως κάποτε στις αρχές του 20αι. το λιμάνι αυτό ήταν από τα πιο βασικά των Βαλκανίων και πως ζούσαν και εργάζονταν Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Αρμένιοι, Βούλγαροι, Ντονμέδες και Χριστιανοί.

Οι εκδρομές του Μικρού Δέντρου είναι αναπόσπαστο μέρος της κοινοτικής παιδαγωγικής διαδικασίας. Για μας είναι ο χώρος και ο χρόνος για να ανακαλύψουμε τους εαυτούς μας, τους άλλους αλλά και το περιβάλλον γύρω μας. Με το μέσο αυτό  επανοικειοποιούμαστε τους δημόσιους χώρους παρεμβαίνοντας σε αυτούς. Η πόλη θα είναι πάντα η καλύτερη βάση για την κατάκτηση της γνώσης και της ελευθερίας όχι μόνο των ενηλικών αλλά και των παιδιών. Υπερασπίζοντας το δικαίωμα της παιδικής ηλικίας να μην είναι ταυτισμένη με την προετοιμασία για την ενηλικίωση, αλλά η ίδια η ζωή μέσα και έξω από τα τείχη του σχολείου και του σπιτιού.

[1] Salonicco, Σελάνικ, Σόλουν; Salonicha ή Salonique; Υπάρχουν τουλάχιστον δεκατρείς παραλλαγές του ονόματος μονάχα για το μεσαίωνα· η πόλη προκαλεί εφιάλτες σ’όσους καταρτίζουν ευρετήρια και ρίγη ενθουσιασμού στους γλωσσολόγους.Mazower

Παιδαγωγική ενδεικτική βιβλιογραφία:

Ρ. Φάρσον, Για την απελευθέρωση των παιδιών, Γλάρος 1983

Τ. Χολτ, Το σχολείο φυλακή, Καστανιώτη 1978

Ι. Ιλλιτς, Κοινωνία χωρίς σχολεία, Νεφέλη 1976

Ι. Σολομών, Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο, Αλεξάνδρεια 1992

Ward, The child in the city, BSP 1978

Στο νησί της αλφαβήτου, 1η, 3η, 4η επίσκεψη, Ελευθεριακή κουλτούρα

Ιστορική ενδεικτική βιβλιογραφία:

Μπάσταρδες με μνήμη, Μπάσταρδη μνήμη, 2012

Ρ. Μόλχο, Οι Εβραίοι της θεσσαλονίκης 1856-1919, Θεμέλιο 2000

M. Mazower, Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων, Αλεξάνδρεια 2006

αίθουσα αναμονής

γκισέδες

“φορτηγό πλοίο, ρυμουλκό, γερανός”…

μήνυμα στο μπουκάλι

τα ινδο-καρυδότσουφλα

 και λίγη μουσική Ένα καράβι παλιό σαπιοκάραβο-Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Πριν από λίγο καιρό τα παιδιά πρότειναν στην συνέλευση τους να φτιάξουμε στο σχολείο κάποιο γλυκό. Η ομάδα των συνοδών συζήτησε αυτήν την πρόταση στη δική της συνέλευση και επέστρεψε στην παιδική συνέλευση με έναν σχεδιασμό με βάση την πρόταση.

Η μαγειρική (ή ζαχαροπλαστική) είναι μια δραστηριότητα της καθημερινής ζωής που δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να εξασκήσουν όλες τις δεξιότητες που απέκτησαν μέσα στο ελεύθερο και προσεκτικά προετοιμασμένο περιβάλλον του σχολείου μας. Μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μία δραστηριότητα που έχουν προτείνει, συναποφασίσει και επιλέξει ελέυθερα. Ως εκ τούτου κινητοποιούν το σύνολο της προσωπικότητάς τους, μπορούν να συντονίσουν τις κινήσεις τους ώστε να μεταχειριστούν εύθραυστα αντικείμενα και πραγματικά εργαλεία, να συνεργαστούν, να περιμένουν τη σειρά τους και τελικά να εμπλακούν σε μία δραστηριότητα που συνήθως δεν τους επιτρέπεται. Τέτοιες ομαδικές συναντήσεις μπορούν είτε να συμβούν μία φορά είτε να επαναλαμβάνονται ανάλογα με την επιθυμία των παιδιών.

Εμείς ορίσαμε το χρόνο και το χώρο του σχολείου που θα συμβεί η μαγειρική, διαβάσαμε τη συνταγή, συγκεντρώσαμε τα υλικά και τα εργαλεία και όσοι και όσες το επιθυμούσαν συγκεντρώθηκαν και φτιάξανε κρέπες.

Το αρχικό ερέθισμα για τις κρέπες

Η συνταγή που φτιάξαμε και παρουσιάσαμε στα παιδιά

Μερικές στιγμές από την διαδικασία

ομοφωνία manual

Η συνέλευση των παιδιών 2017

Καλούμε για τη δημιουργία ενός θεατρικού εργαστηρίου για παιδιά από 6 ετών και πάνω που λειτουργεί βασισμένο στην ελευθεριακή παιδαγωγική. Η παιδαγωγική του Μικρού Δεντρου όπως και η φύση της θεατρικής συνάντησης διαπερνά ή βασίζεται στις συλλογικές σχέσεις, στο πώς μπορεί το άτομο να υπάρχει αυτόνομα μέσα σε μια ομάδα με σεβασμό στο ίδιο, αλλά και στα υπόλοιπα μέλη.

Το μικροεργαστήρι θεάτρου

Στο μικρό δέντρο

Το σχολείο «μέσα – έξω»

Με αφορμή το σχολείο , τη συνάντηση και το μοίρασμα  στον τόπο και το χρόνο της καθημερινής σχολικής ρουτίνας , χτίστηκε γύρω του μια κοινότητα. Στο μικρο δέντρο τα παιδιά και οι ενήλικες ( συνοδοί, γονείς, αλληλέγγυοι) προσπαθούμε να βρούμε τους κοινούς τρόπους και τόπους ώστε να φτιάχνουμε κάθε  φορά ένα σχολείο που να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες και τις ανάγκες μας και που αυτές πρωτοσυναντήθηκαν στις ιδέες και πρακτικές της ελευθεριακής εκπαίδευσης, της αυτοοργάνωσης και της αλληλεγγύης. Πολλές φορές μέσα σε αυτό το ταξίδι και με τη φιλοδοξία η κοινότητα μας να είναι ένας ορατός – υλικός οργανισμός σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλέγμα σχέσεων , το σχολείο προσπάθησε να δημιουργήσει μεγαλύτερους κοινούς τόπους καλώντας ανοιχτά σε συζητήσεις, αυτομορφώσεις, παιχνίδια, προβολές , γιορτές και παζάρια. Αυτές είναι οι στιγμές που προσπαθεί η κοινότητα μας να δημιουργήσει ένα ακόμη επίπεδο συσπείρωσης  του ενδιαφέροντος γύρω από παιδαγωγικά ζητήματα, ζητήματα ελευθερίας , κοινότητας και αλληλεγγύης. Είναι οι στιγμές που το μικρο δέντρο προσπαθεί να βγει το έξω – μέσα και το αντίστροφο…

Φέτος για πρώτη χρονιά  θελήσαμε να μεγαλώσουμε το χώρο και το χρόνο αυτών των συναντήσεων .

Τι θα πει: ένα σχολείο ανοιχτό?

Προέκυψαν οι πρώτες απαντήσεις:

Ενα σχολειο που να “κατοικείται όλες τις ώρες”. Ένα σχολείο που τα παιδιά θα μπορούν να οικειοποιηθούν περισσότερες ώρες. Ένα σχολείο για τα παιδιά που  μεγάλωσαν κι έφυγαν αλλά θέλουν να συνεχίσουν τους δεσμούς τους με την κοινότητα. Ένα σχολείο όπου συναντιόμαστε , εξερευνούμε, ανταλλάσσουμε, δημιουργούμε και αποφασίζουμε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και σε ποικίλα πλαίσια. Ένα σχολείο που είναι το σχολείο των παιδιών που δεν είναι το σχολείο τους. Ένας τόπος όπου μπορούν να δημιουργούν και να ανταλλάσσουν  και να μοιράζονται όλα τα μέλη της κοινότητας εξίσου όλων των ηλικιών. ‘Ενα σχολείο όχι μόνο για παιδία αλλά και για τους/τις ενήλικες που θέλουν να εξερευνήσουν παιδαγωγικές πρακτικές, να μοιραστούν προβληματισμούς και ιδέες για το παιδί και το σχολέιο. Ένα διαρκές σχολείο. Ένας τόπος όπου συναντιέται η ανάγκη μας για ελευθερία, αλληλεγγύη ,αυτό- οργάνωση και μάθηση. Ένας τόπος που συναντιέται η επιθυμία μας να ζήσουμε και να μάθουμε μαζί  γκρεμίζοντας σύνορα φυλής και φύλου, αρνούμενοι/ες  τις προκαθορισμένεςταυτότητες. Όλα αυτά έγιναν το μέσα έξω.

Το καλειδοσκόπιο

Μικρό θεατρικό εργαστήρι

Όλα αυτά τα πρίσματα συνέθεσαν σιγά σιγά το ιδανικό καλειδοσκόπιο. Το θέατρο αποτελεί για εμάς κατεξοχήν τόπο συνάντησης, ανταλλαγής και επικοινωνίας, βιώματος , συν- κίνσης και συλλογικής δημιουργίας. Το θέατρο εμπεριέχει ολιστικότητα από τη φύση του, πάνω του συναντιούνται και διαπλέκονται ατελείωτα το μέσα με το έξω. Το εγώ και ο κόσμος. Το άτομο και η κοινωνία. Η ελευθεριά και η καταπίεση. Η σκέψη και η επικοινωνία. Η πράξη και ο αναστοχασμός.

Ένα διαρκές σχολείο- ένα διαρκές εργαστήρι- ένα διαρκές θέατρο

Αποφασίσαμε να δοκιμάσουμε τη δημιουργία ενός θεατρικού εργαστηρίου για παιδιά από έξι ετών και πάνω που να λειτουργήσει βασιζόμενο στην παιδαγωγική του σχολείου και να αποτελέσει κι έναν τόπο σταθερής συνάντησης παιδιών που δεν είναι στην πρωινή καθημερινότητα.

Η παιδαγωγική βάση του μικρού δέντρου όπως  και η φύση της θεατρικής συνάντησης διαπερνά τις ή βασίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις, στο πώς μπορεί το άτομο να υπάρχει αυτόνομα μέσα σε μια ομάδα , με σεβασμό στα υπόλοιπα μέλη αλλά και στην ατομικότητα του.

Μέσα από  τα παιχνίδια κίνησης, αυτοσχεδιασμούς, τραγούδια, τη δημιουργία σκηνικού χώρου, το μακιγιάζ και το φωτισμό, τα παιχνίδια επικοινωνίας  ή status, την εξερεύνηση του ρόλου μέσα από αυτοσχεδιασμούς και ανά-στοχαστικές ασκήσεις , τις παγωμένες εικόνες και τις τεχνικές του θεάτρου του καταπιεσμένου θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα χωροχρόνο ώστε να νιώσουμε, να απελευθερωθούμε, να δοκιμάσουμε, να πειραματιστούμε, να κάνουμε λάθη, να δοκιμάσουμε τα όρια του εαυτού και του άλλου, να ανακαλύψουμε τα εργαλεία του θεάτρου, να ασκηθούμε σε τεχνικές γνώσεις.

Στόχος του εργαστηρίου δεν είναι να δημιουργηθεί μια θεατρική ομάδα παιδιών με ιερό καθήκον να παρουσιάζει τη δουλειά της στους ενήλικες αλλά ένα διαρκές εργαστήρι, με τις άπειρες επιλογές της θεατρικής συνάντησης ορατές και απτές, ώστε να αποφασίζει η ομάδα με τι κάθε φορά θέλει να ασχοληθεί.

για πληροφορίες :6982075249

6997736314

http://blackuroi.gr/node/130

https://apatris.info/synentefxi-me-iotiko-scholio/

Σε αυτήν την παρουσίαση θα μιλήσουμε για τις ανάγκες του παιδιού προσχολικής ηλικίας και να αγγίξουμε το θέμα της φαντασίας. Θα κάνουμε μία διάκριση ανάμεσα στα προιόντα της φαντασίας του παιδιού και στα προιόντα της φαντασίας του ενήλικα και να μία κριτική στο περιεχόμενο των δεύτερων και στα μέσα με τα οποία μεταδίδονται στο παιδί. Θέλουμε να τονίσουμε την σημασία του συμβολικού παιχνιδιού και του παιχνιδιού ρόλων για την ανάπτυξη του ατόμου ενώ παράλληλα να ασκήσουμε μία κριτική στα προιόντα που απευθύνονται σε παιδιά έχοντας σαν κύριο στόχο την κατανάλωση και το κέρδος και όχι τις πραγματικές τους ανάγκες

αυτομόρφωση φαντασία δεκέμβριος 2016

Το “δικαίωμα” του παιδιού

Σήμερα το δικαίωμα του παιδιού εστιάζει στην ασφάλειά του. Αυτό γειώνεται στον ψυχισμό του ενήλικα σαν επιθυμία να ελέγξει εξ ολοκλήρου το περιβάλλον και τη ζωή του παιδιού, σαν μια μορφή ασφάλειας δηλαδή που οδηγεί σε περιορισμούς. Οι περιορισμοί αυτοί μεταφράζονται πρακτικά σε προστασία στο χώρο, την κίνηση, την πράξη και το λόγο. Αγνοούμε λοιπόν ότι το παιδί είναι μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα με τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες που έχει δομήσει μια εσωτερική πειθαρχία. Τελικά το δικαίωμα του παιδιού εξυπηρετεί την ασφάλεια η την ελευθερία του?

Η έννοια της παιδικής ηλικίας είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα της εκάστοτε εποχής που εξυπηρετεί τα αντίστοιχα συμφέροντα. Σκοπός λοιπόν είναι να απελευθερώσουμε το παιδί απ ’αυτήν. Η παιδική ηλικία δεν είναι η μεταβατική περίοδος για την ενηλικίωση. Δεν είναι το λευκό χαρτί-το ζυμάρι-το σφουγγάρι που ο ενήλικας/αυθεντία μορφοποιεί. Είναι η πρώτη ταυτότητα που αποκτάμε, η πρώτη γέφυρα επικοινωνίας με τον κόσμο. Περιορίζοντας το παιδί, περιορίζουμε τον πυρήνα όπου χτίζεται το άτομο και η κοινότητα.

Το εργαλείο που έχουμε για την απελευθέρωση του παιδιού από την παιδική ηλικία είναι η επικοινωνία μας μαζί του ως αυτόνομο άτομο, η οποία ζυμώνεται μέσα από τη δυναμική του συλλογικού. Η διαδικασία αυτή βιώνεται μέσα από τον πειραματισμό, τον αναστοχασμό, την αυτοβελτίωση, την αλληλοβοήθεια και το σεβασμό. Πιθανώς τα παραπάνω να μη μας οδηγούν σε συγκεκριμένες απαντήσεις αλλά σε ποικίλα ερωτήματα. Ο σκοπός λοιπόν δεν είναι μια συνταγή αλλά μια συνεχόμενη αλληλεπίδραση που μας κρατά σε εγρήγορση μεταξύ θεωρίας και πράξης.

Επικοινωνία

Χτίζουμε την επικοινωνία μας με το παιδί κατανοώντας ότι η ματαίωση είναι ένα συναίσθημα που χρειάζεται να του επιτρέψουμε να βιώσει τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Είναι απαραίτητο συστατικό της μάθησης. Θέλουμε κι αυτό, όπως και εμείς, να γνωρίσει τα πράγματα ως έχουν και όχι να φτιάξουμε γύρω του μια γυάλα αποκλειστικά θετικών συναισθημάτων και βιωμάτων. Βγαίνοντας απ’ αυτήν άλλωστε η ματαίωση θα ήταν ξαφνική και πολύ μεγαλύτερη.

Έτσι λοιπόν εξωτερικεύουμε και κατονομάζουμε κάθε μας συναίσθημα ώστε να βοηθήσουμε το νέο άτομο να γνωρίσει κι αυτό τα δικά του. Το να συγκρατούμε ή να βάζουμε πρόσημα στα συναισθήματά μας χαρακτηρίζει και εξουσιάζει τη διάθεση μας, κάτι που το παιδί νιώθει απόλυτα. Η αυτοπειθαρχία στην εξωτερίκευση και η έκφραση  των συναισθημάτων μας χωρίς ιδιαίτερη φλυαρία είναι ένα εργαλείο που οδηγεί στην αυτονομία και την ειρηνική συμβίωση.

Στην προσπάθειά μας να κατακτήσουμε την επικοινωνία με τα παιδιά συχνά χρησιμοποιούμε υποκοριστικά, μπεμπελισμούς, επιθετικούς προσδιορισμούς, έμφυλες προσδοκίες, χαριτωμένες προσφωνήσεις που παγιώνουν συμπεριφορές και κατευθύνουν το νέο άτομο βαραίνοντας το με τις ενήλικες προσδοκίες μας.

Τα εργαλεία για να προσεγγίσουμε την ποιότητα της επικοινωνίας που επιθυμούμε, συμπυκνώνονται στο τρίπτυχο Ακούω-Συνοδεύω-Προτείνω. Η ενεργητική ακρόαση μας βοηθά να ακούσουμε πραγματικά το παιδί όχι μόνο παρατηρώντας προσεκτικά τα λόγια του αλλά και όλα τα μέσα έκφρασης που διαθέτει και χρησιμοποιεί. Μπαίνουμε έτσι στη θέση του, το κατανοούμε, το αποδεχόμαστε και δείχνουμε σεβασμό στη δυσκολία που βιώνει. Κατανοώντας τον/την άλλο/άλλη και αναδιατυπώνοντας αυτό που έχουμε κατανοήσει είμαστε σε θέση να παρέμβουμε με ενσυναίσθηση πάνω στην ανάγκη ή επιθυμία του. Προτείνουμε λοιπόν, χωρίς να ανακατευθύνουμε το άτομο προς κάποιο αυθαίρετο συμπέρασμα «ρίχνοντας μια ματιά στη συμπεριφορά του».

Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζουμε το μπλοκάρισμα στην επικοινωνία. Προσπαθούμε να καταλάβουμε και όχι να κρίνουμε. Ένα παράδειγμα που μας βοηθά να κατανοήσουμε τη διαφορά είναι η διαχείριση της «επιθετικότητας». Η επιθετικότητα είναι μια κοινωνική αντίδραση, είναι κομμάτι της σχέσης. Ο ενήλικας είναι μέρος αυτού του συστήματος στο οποίο το παιδί εκφράζει την επιθετικότητά του. Θα πρέπει να το αναγνωρίσει αυτό αντί να φοράει στο παιδί την ταμπέλα του «επιθετικού». Αντιμετωπίζουμε λοιπόν τις κρίσεις με αυτοκριτική και αναστοχασμό. Ο ενήλικος κατέχει το χώρο, το χρόνο και το εκτόπισμα και είναι αυτός που πρέπει να μικρύνει και να ξαναβρεί το παιδί μέσα του.

Ελευθερία     

Προσπαθώντας να ορίσουμε την ελευθερία θα λέγαμε πως είναι μια δυνατότητα να ενεργείς αναγνωρίζοντας τις ανάγκες και τις επιθυμίες του εαυτού σου και του/της άλλου/άλλης, χωρίς εξωτερικές κατευθύνσεις και πιέσεις. Η κατανόησή της είναι μια συνεχόμενη βιωματική εμπειρία ατομική και συλλογική που χρειάζεται τόσο την ασφάλεια όσο και τον πειραματισμό.

Βάζοντας λοιπόν τις εαυτές μας στη διαδικασία κατάκτησης της ελευθερίας μας κατανοούμε τους τρόπους με τους οποίους θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να την κατακτήσουν μαζί μας.

      Το παιδί δεν καταλαβαίνει την τάξη ,όπως την εννοούμε εμείς οι μεγάλοι. Ο ενήλικος είναι πια πλούσιος από εντυπώσεις και αδιαφορεί. Το παιδί αντίθετα είναι φτωχό κι έρχεται από το τίποτα. Ό, τι κάνει, το κάνει από την αρχή. Αυτό μονάχα νιώθει το μόχθο της δημιουργίας που μας κληροδοτεί. Είμαστε σαν τα παιδιά ενός πατέρα που πλούτισε με τον ιδρώτα του προσώπου του.  Δεν υποψιαζόμαστε καθόλου τους αγώνες και την κούραση που τράβηξε. Είμαστε αχάριστοι και ψυχροί, γεμάτοι υπεροψία, γιατί βρισκόμαστε καλά βολεμένοι μέσα στην κοινωνία.

Εμείς δεν έχουμε τώρα παρά να χρησιμοποιήσουμε τη λογική, που μας ετοίμασε το παιδί, τη θέληση που μας σμίλεψε, τους μυς που ζωντάνεψε, για να μπορούμε να τους δουλεύουμε. Προσανατολιζόμαστε εύκολα μέσα στο χώρο , γιατί μας χάρισε το παιδί αυτή την ικανότητα. Νιώθουμε την ύπαρξή μας γιατί εκείνο μας έδωσε αυτή την ευαισθησία. Είμαστε πλούσιοι γιατί είμαστε κληρονόμοι του παιδιού, που έβαλε από το τίποτα τα θεμέλια της ζωής μας. Το παιδί καταβάλλει την άμετρη προσπάθεια του πρώτου βήματος, εκείνου, που οδηγεί από το τίποτα στο κάτι, στην αρχή. Βρίσκεται τόσο κοντά στις πηγές της ζωής που δρα για να δράσει, χωρίς να ακούγεται, χωρίς να το παίρνει είδηση κανείς ,έτσι όπως γίνεται με κάθε δημιουργία.

Μ. Μοντεσσόρι, «Το μυστικό της παιδικής ηλικίας»