Το σχολείο είναι το έξω
“Κι ακόμα, όσο στερούμε στο παιδί το δικαίωμα για αυτοδιάθεση δεν μπορούμε καν να υπολογίσουμε τις δυνατότητες του.”Ρ. Φάρσον, 1983, 37
Ποιός αποφασίζει σε ποιά ηλικία θα μάθουμε τι; Ποιός αποφασίζει πότε διδάσκεται η ιστορία και η αρχιτεκτονική στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου; Δεν μπορεί ένα παιδί στα τέσσερά του χρόνια να ενδιαφερθεί για την μνήμη που φέρει ο τόπος που μεγαλώνει; Η αυτοοργάνωση και η συνδιαμόρφωση είναι αποκλειστικά δικαιώματα των ενηλίκων;
Για να αντιληφθεί κανείς την ακαταλληλότητα των πόλεων για τα παιδιά (σπίτι, μέσα μεταφοράς, δημόσιοι χώροι) δεν έχει παρά να κοιτάξει γύρω του. Όλα είναι φτιαγμένα για αρτιμελείς, υγιείς ενήλικες. Έτσι οι διαχωρισμοί και οι επακόλουθοι αποκλεισμοί δεν είναι μόνο ως προς της αναπηρία, τη φυλή, το φύλο, την τάξη αλλά και προς την ηλικία. Κατά τ’ άλλα υπάρχουν «ειδικοί» χώροι (με κάγκελα και πόρτες), όπου μαζεύουν οι ενήλικες τα παιδιά τους και απομονώνονται από αυτά.
Το ότι τα παιδιά μαθαίνουν μόνο μέσα από το σχολείο και μόνο από τον δάσκαλο είναι μια κοινή παραδοχή όχι μόνο του αρμόδιου υπουργείου, αλλά και της συντριπτικής πλειοψηφίας στην κοινωνία των ενηλίκων. Το παραπάνω δεν έχει παρά μόνο ένα σκοπό· να διαφυλάξει το υπάρχον σύστημα και τις παραδόσεις αυτού. Οι Ι. Ίλλιτς, Τ. Χολτ, Π. Γκούντμαν και μια σειρά Αμερικάνων μεταρρυθμιστών της εκπαίδευσης, που ανήκαν στο κίνημα της αποσχολειοποίησης, υποστήριξαν ό,τι το σχολείο είναι το έξω, δηλαδή η κοινωνία.
Μια μέρα στην παιδική συνέλευση του σχολείου μας ο Γ. (3 χρονών) μίλησε για το πόσο του αρέσουν τα καράβια. Αυτό λοιπόν το μοίρασμα άγγιξε και τα υπόλοιπα παιδιά, αφού μετά το τέλος της συνέλευσης Ο Φ. (4 χρονών) παρουσίασε το έργο του με τίτλο «Το καράβι». Την επόμενη μέρα στην συνέλευση ο πίνακας ανακοινώσεων της συνέλευσης γέμισε με ζωγραφιές και κατασκευές με θέμα το καράβι. Αρχίσαμε να μελετάμε τα βιβλία που έχουν σχέση με το θέμα, στο «μαλακό» δωμάτιο το συμβολικό παιχνίδι είχε αυτό το θέμα, αλλά και οι μεταμφιέσεις επηρεάζονταν από αυτό. Παντού στο περιβάλλον υπήρχε το ζήτημα καράβι. Οι συνοδές ενισχύσαμε το ζήτημα φέρνοντας στην παιδική συνέλευση τέσσερις φωτογραφίες από το λιμάνι: το παλιό τελωνείο, ένα γερανό, ένα ρυμουλκό και ένα επιβατικό πλοίο. Άμες, λοπόν, πήραμε απόφαση στη συνέλευση να πάμε εκδρομή στο λιμάνι. Οι συνοδές προετοιμάζοντας την εκδρομή αυτή ανακαλύψαμε πως δεν υπάρχει κανένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή μουσείο σε μια πόλη που κάποτε είχε ένα πολύ δραστήριο λιμάνι. Έτσι ξεκίνησε μια ερευνητική διαδικάσια από όλη την σχολική κοινότητα παιδιά και συνοδοί. Πότε χτίστηκαν οι αποθήκες και το κτίριο του τελωνείου στο λιμάνι; Ποιές υπηρεσίες λειτουργούν σήμερα; Πόσους τόνους μπορούν να μεταφέρουν οι γερανοί; Πόσα επιβατικά και φορτηγά πλοία υπάρχουν στο λιμάνι; Γιατί περνούσε ο σταθμός των τρένων από εκεί;
Ξεκινήσαμε την ξενάγηση από τον γκισέ των εισιτηρίων, ανακαλύψαμε πού αράζουν τα πλοία και πού δένουν τα ναυτικά σχοινιά, συζητήσαμε για το παλιό τελωνείο την ιστορία και την αρχιτεκτονική του, ακολουθήσαμε τις εγκατελειμενες γραμμές του τρένου και βρεθήκαμε μπροστά σε ρυμουλκά και γερανούς. Τέλος, ρίξαμε τα καραβάκια από ινδο-καρυδότσουφλο και ένα μπουκάλι με μυνήματα στο θερμαϊκό. Ο ενθουσιασμός ήταν συλλογικός αφού παιδιά, γονείς συνοδοί ανακαλύπταμε τις απωτυπωμένες μνήμες του λιμανιού της Σελανίκ[1]. Και πως κάποτε στις αρχές του 20αι. το λιμάνι αυτό ήταν από τα πιο βασικά των Βαλκανίων και πως ζούσαν και εργάζονταν Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Αρμένιοι, Βούλγαροι, Ντονμέδες και Χριστιανοί.
Οι εκδρομές του Μικρού Δέντρου είναι αναπόσπαστο μέρος της κοινοτικής παιδαγωγικής διαδικασίας. Για μας είναι ο χώρος και ο χρόνος για να ανακαλύψουμε τους εαυτούς μας, τους άλλους αλλά και το περιβάλλον γύρω μας. Με το μέσο αυτό επανοικειοποιούμαστε τους δημόσιους χώρους παρεμβαίνοντας σε αυτούς. Η πόλη θα είναι πάντα η καλύτερη βάση για την κατάκτηση της γνώσης και της ελευθερίας όχι μόνο των ενηλικών αλλά και των παιδιών. Υπερασπίζοντας το δικαίωμα της παιδικής ηλικίας να μην είναι ταυτισμένη με την προετοιμασία για την ενηλικίωση, αλλά η ίδια η ζωή μέσα και έξω από τα τείχη του σχολείου και του σπιτιού.
[1] Salonicco, Σελάνικ, Σόλουν; Salonicha ή Salonique; Υπάρχουν τουλάχιστον δεκατρείς παραλλαγές του ονόματος μονάχα για το μεσαίωνα· η πόλη προκαλεί εφιάλτες σ’όσους καταρτίζουν ευρετήρια και ρίγη ενθουσιασμού στους γλωσσολόγους.Mazower
Παιδαγωγική ενδεικτική βιβλιογραφία:
Ρ. Φάρσον, Για την απελευθέρωση των παιδιών, Γλάρος 1983
Τ. Χολτ, Το σχολείο φυλακή, Καστανιώτη 1978
Ι. Ιλλιτς, Κοινωνία χωρίς σχολεία, Νεφέλη 1976
Ι. Σολομών, Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο, Αλεξάνδρεια 1992
Ward, The child in the city, BSP 1978
Στο νησί της αλφαβήτου, 1η, 3η, 4η επίσκεψη, Ελευθεριακή κουλτούρα
Ιστορική ενδεικτική βιβλιογραφία:
Μπάσταρδες με μνήμη, Μπάσταρδη μνήμη, 2012
Ρ. Μόλχο, Οι Εβραίοι της θεσσαλονίκης 1856-1919, Θεμέλιο 2000
M. Mazower, Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων, Αλεξάνδρεια 2006
αίθουσα αναμονής
γκισέδες
“φορτηγό πλοίο, ρυμουλκό, γερανός”…
μήνυμα στο μπουκάλι
τα ινδο-καρυδότσουφλα
και λίγη μουσική Ένα καράβι παλιό σαπιοκάραβο-Βασίλης Παπακωνσταντίνου
