Μερικές σκέψεις από εμάς σχετικά με το πώς προσεγγίζουμε το ζήτημα της θρησκείας στο Μικρό δέντρο και στο πώς απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών.
Ίσως μπορούμε αρχικά να κάνουμε έναν διαχωρισμό… Υπάρχει η στιγμή που το παιδί θα ρωτήσει πρακτικά πράγματα της καθημερινότητας όπως: “Γιατί δεν έχουμε σχολείο;”, “Γιατί στολίζουμε το δέντρο”κ.λ.π. Αυτές οι ερωτήσεις ίσως να σχετίζονται περισσότερο με το σπάσιμο της ρουτίνας ενός μικρού παιδιού και με τα ορόσημα που τοποθετεί ώστε να μπορεί να αντιληφθεί το πέρασμα του χρόνου, να δώσει νόημα στον κόσμο του και δημιουργήσει σταθερές. Κάθε χρόνο έχουμε Χριστούγεννα και στολίζουμε δέντρο, τρώμε μαζί κ.λ.π. Εδώ οι απαντήσεις μας μπορούν να είναι απλές και συγκεκριμένες βοηθώντας το παιδί να βάλει σε μία τάξη τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις του μέσα στον χρόνο.
Υπάρχουν όμως και οι στιγμές – που κάποιοι θα τις ονόμαζαν στιγμές πνευματικότητας – όπου το παιδί μπορεί να αναρωτηθεί από που προερχόμαστε, ποιός έφτιαξε τον κόσμο ή τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε. Εδώ όλες οι θρησκείες έρχονται με έτοιμες τις απαντήσεις μην αφήνοντας κανένα περιθώριο για ελεύθερη περιπλάνηση του πνεύματος ή αναζήτησης κάποιου νοήματος. Ίσως αυτός να είναι και ένας ακόμα λόγος που δεν είναι καλή ιδέα να εισάγουμε το παιδί σε τέτοια θέματα πρωτού να αναρωτηθεί από μονό του, γιατί με αυτόν τον τρόπο προσφέρουμε έτοιμες απαντήσεις σε ένα ερώτημα που δεν εχει τεθεί καν. Μία τέτοια έτοιμη απάντηση φυσικά μπορεί να είναι και το: “Δεν υπάρχει θεός και όλες οι θρησκείες λένε ψέματα”. Οτιδήποτε παρουσιάζεται ως η μία και μοναδική αλήθεια δίνει μία έτοιμη απάντηση που μπορεί να περιορίσει την σκέψη και να βάλει φρένο στην αναζητηση.
Η “πνευματικότητα” καλλιεργείται με το να βοηθάς τις συνδέσεις ανάμεσα στα πράγματα. Να παρουσιάζεις τον κόσμο σαν ένα μέρος όπου το κάθετι σχετίζεται με όλα τα υπόλοιπα, τα επηρεάζει και επηρεάζεται και οτι ακόμα και αυτή η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Κάποιοι πιστεύουν – και μαζί με αυτούς και εμείς – ότι είναι οι στιγμές δέους και θαυμασμού για την φύση που μπορεί να γεννήσουν τέτοιου είδους ερωτήματα. Ακόμη, πως είναι σημαντικό η παρατήρηση της φύσης, ένα φροντισμένο περιβάλλον στην κάθε του λεπτομέρεια, μία ατμόσφαιρα ηρεμίας και συγκέντρωσης και ο σεβασμός στον προσωπικό ρυθμό του κάθε παιδιού να αποτελούν στοιχεία του παιδαγωγικού περιβάλλοντος, επιτρέποντας έτσι την εμβάθυνση στα πράγματα, την επαφή με τον εαυτό και την ελευθερία κίνησης και σκέψης που θα καλλιεργήσουν αυτήν την πνευματικότητα και θα επιτρέψουν στα ερωτήματα να γεννηθούν και να εκφραστούν.
Φυσικά έρχεται πάντα η στιγμή που το παιδί θα γυρίσει και θα σε ρωτήσει: “Εσύ τι πιστεύεις;”. Εμείς στο Μικρό δέντρο θεωρούμε ότι είναι σημαντικό να προσπαθούμε να απαντάμε με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα σε αυτές τις ερωτήσεις. Να απαντάμε σε αυτό που μας ρωτάει το παιδί και να δίνουμε λίγες, απλές και όσο το δυνατόν κατανοητές πληροφορίες. Η απάντηση μας μπορεί να μην είναι απαραίτητα πάνω στο δίπολο “πιστεύω – δεν πιστεύω, υπάρχει – δεν υπάρχει θεός”. Οι απαντήσεις μας μπορεί να είναι ακόμα και: “δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρη”,”κάποτε πίστευα αυτό και στην συνέχεια άρχισα να πιστεύω κάτι άλλο”, “πιστεύω στις αξίες της αγάπης και της αλληλοβοήθειας αλλά δεν πιστεύω ότι η ανάσταση του χριστού συνέβη στ αλήθεια”, “δεν πιστεύω ότι υπάρχει θεός αλλά πιστεύω ότι εμείς οι άνθρωποι δίνουμε νόημα στον κόσμο μας” κ.ο.κ. Είναι μία πολύ ωραία ευκαιρία να σκεφτούμε, να αναρωτηθούμε, να φανταστούμε και να συζητήσουμε μαζί με το παιδί ακόμα κι αν δεν καταλήξουμε σε κάτι συγκεκριμένο. Περνάμε ίσως έτσι το μήνυμα ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να σκεφτόμαστε για τον κόσμο.
Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν μπορούμε να αρχίσουμε να προσεγγίζουμε το θέμα της θρησκείας μέσα από την ιστορία. Να το μελετάμε σαν ένα ακόμα κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού και το πώς αυτό συνδέεται με την υπόλοιπη ιστορία του ανθρώπου, την πολιτική, την τέχνη κ.ο.κ. Έτσι τα παιδιά μπορούν να τοποθετήσουν την ιστορία των θρησκειών μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και να δούνε ότι η αφήγηση της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας που είναι κυρίαρχη στην ελλάδα δεν είναι παρά ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της ιστορίας που είναι πάρα πολύ πλούσια και πάει χέρι χέρι με την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.
Γενικά πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να θυμίζουμε στα παιδιά ότι υπάρχουν πολλές αφηγήσεις για το κάθετι και ότι αυτό που σίγουρα είναι κοινό σε όλους μας είναι η ανάγκη μας να φτιάχουμε ιστορίες. Με το ίδιο τρόπο μπορούμε να προσεγγίσουμε και το ζήτημα των γιορτών. Ανεξαρτήτως του τι πιστεύει ο καθένας και η καθεμία, η ανάγκη να σταματάμε την δουλειά μας ή την οποιαδήποτε δραστηριότητα για να συναντηθούμε, να περάσουμε χρόνο μαζί και να φάμε είναι διαχρονική και πανανθρώπινη. Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα “Τι γιορτάζουμε το πάσχα;” θα μπορούσε πέρα από “την ανάσταση του χριστού” να είναι ότι “γιορτάζουμε το ξύπνημα της άνοιξης, το πέρασμα του χρόνου, την παρέα των φίλων και των αγαπημένων μας όπως το έκαναν από πάντα οι άνθρωποι σε όλον τον πλανήτη και συνεχίζουν να το κάνουν με διάφορους τρόπους μέχρι σήμερα”.