Το εγγενές ενδιαφέρον του ανθρώπου προς το περιβάλλον

Θεωρούμε ότι η διαδικασία της μάθησης πρέπει να περιλαμβάνει την ελεύθερη αλληλεπίδραση με το υλικό του σχολείου αλλά και με το έμψυχο περιβάλλον. Αφήνοντας για λίγο στην άκρη τους άλλους ανθρώπους και την ελευθερία και τα όρια ανάμεσα τους, ασχολούμαστε ξεχωριστά  με την αλληλεπίδραση με τα μη ανθρώπινα έμψυχα όντα.

Τα παιδιά ήδη από πολύ μικρή ηλικία, πριν καν έρθουν σχολείο, έχουν δείξει το ενδιαφέρον τους για τα ζώα. Εντοπίζουν τα έντομα κάτω στη γη, λένε πολύ γρήγορα μετά το «μαμά» και το «γαβ-γαβ», κοιτούν τα πουλιά που πετούν. Ζουν πολλά διαφορετικά είδη, ακόμα και στις πόλεις. Το πιθανότερο είναι ότι το παιδί παρατηρεί τη φύση γύρω του, πολύ πριν ο ενήλικας αρχίσει να του εισάγει υλικό (π.χ. βιβλία με εικόνες). Αναγνωρίζουμε το παναθρώπινο εγγενές ενδιαφέρον προς τη φύση, πολύ πριν την ανάγκη ύπαρξης θεωριών για την περιβαλλοντική ηθική.

Για καλή μας τύχη (ή επειδή το διαλλέξαμε) το σχολείο μας βρίσκεται δίπλα στο σημείο που τελειώνει η Τούμπα και αρχίζει το δάσος. Τα γύρω σπίτια είναι κυρίως μονοκατοικίες με αυλές που χωρίζονται από το δάσος με τον περιφερειακό. Πολύ κοντά μας, λοιπόν, αρχίζει το δάσος και τελειώνει η πόλη. Στην Τούμπα, κατά μήκος των ρεμάτων της, υπάρχουν γειτονιές με παλιές μονοκατοικίες και μεταξύ των σπιτιών αναπτύσσεται ελεύθερη γηγενής βλάστηση.

Έτσι, πίσω από το κτίριο του σχολείου μας υπάρχει ένα τμήμα των τελευταίων κωνοφόρων δέντρων του δάσους πριν αρχίσουν οι πυκνές πολυκατοικίες. Πέρσι αποφασίσαμε να καθαρίσουμε αυτό το κομμάτι που τώρα αποκαλούμε αγρό, ακολουθώντας μία λογική: Κόψαμε τα κλαδιά των δέντρων που είχαν ακουμπήσει στο έδαφος και τα πυκνά αγκάθια. Καθαρίσαμε τα μπάζα και τα σκουπίδια που κατεβάζει ο περιφερειακός (για την ακρίβεια χρειάζεται να καθαρίζουμε συνεχώς από τα πλαστικά που κατεβαίνουν). Ορίσαμε ένα κομμάτι στο οποίο δεν θα επεμβαίνουμε καθόλου. Ενισχύσαμε τα σημάδια από τις ροές του νερού που υπήρχαν στο έδαφος και δεν έχουμε περιφράξει παρά μόνο σχεδόν νοητά. Χρησιμοποιούμε φυσικά υλικά για τις κατασκευές και διατηρούμε ένα μπαξέ με οπωροκηπευτικά, λουλούδια και βότανα. Πάντα βάζουμε σε ένα μπολ χαμηλά τα περισεύματα από το μεσημεριανό μας και πρόσφατα βάλαμε σε ένα κοντό κορμό συκιάς και μία ταίστρα πουλιών με σιτάρι.

Στον αγρό, λοιπόν, έχουν εμφανιστεί πολλά διαφορετικά είδη. Καρακάξες, χελώνες, σκυλιά, γάτες, σπουργίτια, σκίουροι, τσαλαπετεινοί. Κότες, γεωσκώληκες, αράχνες, μυρμήγκια, κουνούπια και χίλια δυό άλλα. Το γεγονός αυτό θέτει απευθείας ένας προβληματισμό παιδαγωγικής φύσης. Πώς θα εξασφαλίσουμε την ειρηνική εξερεύνηση του περιβάλλοντος για εμάς και για τα παιδιά με σεβασμό προς αυτό;

Η παιδαγωγική με την οποία ασχολούμαστε προσεγγίζει το άτομο ολιστικά. Δεν διαχωρίζει το σώμα από την νόηση και έχει σαν στόχο την απρόσκοπτη ανάπτυξη του οργανισμού ως όλον. Μοιραία αυτή η νόηση για τον άνθρωπο μας οδηγεί στη σκέψη ότι όχι μόνο ο άνθρωπος, αλλά όλοι ο οργανισμοί (θα έπρεπε να) έχουν δικαίωμα στην απρόσκοπτη συνέχιση του κύκλου της ζωής τους.

Από την αρχή συμφωνούσαμε ότι δεν θέλουμε να έχουμε στο περιβάλλον ζώα σε κλουβιά, ούτε να επισκεφθούμε έναν ζωολογικό κήπο/πετ σοπ. Αλλά βέβαια, αυτό δεν είναι  αρκετό. Ασχολούμαστε πρώτα εμείς με το να παρατηρούμε τη φύση γύρω από το κτίριο του σχολείου και μέσα σε αυτό (φυτά εσωτερικού χώρου και έντομα). Ενισχύουμε τα παιδιά να κάνουν το ίδιο και να μην παρεμβαίνουν στη δραστηριότητα του άλλου οργανισμού. Μοιραζόμαστε πληροφορίες όπως ότι ο τόσο ζουμερός και θελκτικός γεωσκώληκας ζει μόνο στο χώμα και οι τρύπες του βοηθάνε τα φυτά να ριζώνουν. Έτσι όταν τον βρίσκουμε με το φτυάρι μας στο χώμα τον επιστρέφουμε πάλι εκεί και προσέχουμε να μην τον πληγώσουμε.  Λέμε στα παιδιά ότι αν η γάτα θέλει να χαιδευτεί θα έρθει από μόνη της στην αγκαλιά τους. Ονομάζουμε τα είδη και θέλουμε να τονίζουμε ότι είτε κάτι μας φαίνεται χαριτωμένο είτε όχι, η ύπαρξή του έχει τη δική της αξία. Δεν θέλουμε να αντιμετωπίζουμε τα ζώα σαν να είναι απομονωμένα εργαλεία για μελέτη ή πειράματα. Η φύση έχει αξία πέρα και άσχετα με τη χρησιμότητα που μπορεί να της αναγωρίζει ο άνθρωπος.[1]

Ακόμη μία διαχωριστική γραμμή για την ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η πρόκληση του πόνου σε έμβια όντα. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία μπορεί να κατανοήσουν ότι το φτυάρι δεν προκαλεί πόνο στο χώμα αλλά μπορεί να προκαλεί πόνο στο δέντρο. Χωρίς να είμαστε πολλές φορές σε θέση να στοιχειοθετήσουμε το τι είναι πόνος και το πώς γίνεται αυτός αισθητός σε άλλους οργανισμούς, τα σημάδια του αν κάποιος-α/κάτι πληγώνεται, άρα πονάει είναι αισθητά και ορατά.

Η καθημερινή αναγνώριση και ενασχόληση με τα δικαιώματα των οργανισμών που ζουν και αποτελούν το χώρο που ονομάζουμε σχολείο, είναι αυτή που θα εμφυσήσει στα μικρά παιδιά το σεβασμό προς αυτούς. Παραφράζοντας τον Γεωργόπουλο(2002,σελ.481) μπορούμε να πούμε ότι ο τρόπος για να «διδάξεις αξίες» στα παιδιά μπορεί να είναι η καθημερινή ενασχόληση και αναγνώριση της ζωής και των δικαιωμάτων των οργανισμών που ζουν και αποτελούν το χώρο του σχολείου. Έτσι θα βοηθήσουμε τα παιδιά  να συνηδειτοποιήσουν τις δικές τους αξίες, χωρίς να χαρακτηρίζουμε συμπεριφορές και γεγονότα ώς «σωστά» ή «λάθη».

Η εκδρομή στον ιππικό όμιλο

Όταν κάποια είπε στην παιδική συνέλευση ότι της αρέσουν τα πόνυ και ότι επισκέφθηκε μία φάρμα με την οικογένειά της, φυσικά τράβηξε το ενδιαφέρον κι άλλων παιδιών κι εμείς καταλάβαμε ότι αναδύθηκε ένα θέμα στην κοινότητα των παιδιών. Συζητήσαμε στη συνέλευση για τα άλογα, τις ζέβρες και τα πόνυ. Ξεφυλλίσαμε βιβλία με εικόνες και πληροφορίες για τα άλογα, μάθαμε χρήσιμο λεξιλόγιο και ζωγραφίσαμε

Στο  μεταξύ οι συνοδοί εξερευνήσαμε τί επιλογές έχουμε ώστε να έρθουμε σε επαφή με άλογα. Έχοντας ένα εύρος επιλογών από φάρμες και ιππικούς ομίλους καταλήξαμε στον ιππικό όμιλο της θέρμης και αυτή η επιλογή πάλι δεν είναι τυχαία. Εκεί θα μας δινόταν η ευκαιρία, έστω και για λίγο, να ασχοληθούμε με τη φροντίδα του ζώου, να το βουρτσίσουμε αλλά και όποιος/α ήθελε μπορούσε να ιππεύσει. Ξεναγηθήκαμε στους στάβλους και παρακολουθήσαμε ένα κορίτσι που ιππεύει το ίδιο άλογο εννιά χρόνια.

Από την άλλη ο στάβλος είναι στάβλος. Αυτά τα ζώα δεν είναι ελεύθερα. Πώς θα ήταν άραγε αν αυτά τα άλογα απελευθερώνονταν; Θα έμεναν στην πόλη σαν τους σκύλους και τις γάτες; Θα έφευγαν προς το βουνό; Τα άλογα για αιώνες τώρα ζουν κοντά στον άνθρωπο. Όπως και οι σκύλοι και οι γάτες. Έχουν υπηρετήσει τον άνθρωπο, έχουν βασανιστεί από αυτόν αλλά και έχουν γίνει συντροφιά του, αντικείμενα του θαυμασμού του και της παρατήρησής του. Εμείς , λοιπόν, ποιά κουλτούρα επιλέγουμε να αναπαράγουμε και ποιούς τρόπους θα διαλλέξουμε για να την ενσωματώσουμε;

[1] «Έμφυτη ή εγγενής αξία (αυταξία) είναι αυτή που έχει ένα ον ή αντικείμενο απλώς και μόνο από το γεγονός την ύπαρξής του και όχι λόγω της χρησιμοποίησής του για κάποιο σκοπό. Συνήθως αντιδιαστέλλεται προς την εργαλειακή αξία, την οποία αποδίδουμε σε κάτι το οποίο, χρησιμοποιώντας το, κερδίζουμε». Γεωργόπουλος (2002 σελ.216)

Βιβλιογραφία

Αλέξανδρος Γεωργόπουλος, Περιβαλλοντική Ηθική, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2002

Μάρραιη Μπούκτσιν, Η ριζοσπαστικοποίηση της φύσης, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1985

Εικόνες