“Πρώτο, είναι πάντοτε καλύτερα να λέμε σ’ ένα παιδί-αντί:’Να το κάνεις μ’ αυτό τον τρόπο’-’Πόσοι τρόποι νομίζεις ότι υπάρχουν για να κάνεις κάτι; Δεύτερο, είναι πάντοτε καλύτερα ν’ αφήνουμε τα παιδιά ν’ ανακαλύπτουν, χάρη στον πειραματισμό, τα λάθη, την μίμηση, ποιοι από τους πιθανούς τρόπους να κάνουν κάτι είναι οι καλύτεροι- κι όταν λέμε οι καλύτεροι εννοούμε γι’ αυτά τα ίδια. Ακόμα όμως κι αν τα παιδιά υιοθετούν τον δικό μας τρόπο, θα πρέπει να τα αφήνουμε να ενεργούν και με τον δικό τους.”  Τ. Χολτ Πως να μαθαίνουμε τα γράμματα 1979, 177

Παιδική συνέλευση

Για να λαμβάνονται σοβαρά υπ’ όψιν οι ανάγκες, οι επιθυμίες, αλλά και  οι προβληματισμοί των παιδιών φροντίζουμε να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος και χρόνος για να εκφράζονται τα παραπάνω. Κάθε μέρα λοιπόν γύρω στις 11 π.μ. συμβαίνει η παιδική συνέλευση, το συλλογικό όργανο της λήψης αποφάσεων των παιδιών. Τα παιδιά εξέφρασαν την ανάγκη τους να επικοινωνήσουν με τους παλιούς συμμαθητές τους (ερέθισμα-πρόταση), έτσι λοιπόν παιδιά και συνοδοί συναποφασίσαμε (συνδιαμόρφωση-υλοποίηση) να  τους στείλουμε προσκλήσεις για επόμενη εκδρομή. Όμως πόσοι τρόποι υπάρχουν άραγε να γίνει αυτό; Μια νέα γωνιά ξεκίνησε να στήνεται στο σχολικό περιβάλλον με φακέλους αλληλογραφίας, γραμματόσημα και αφίσες του ταχυδρομείου. Τα παιδιά ετοίμαζαν τα ατομικά και τα συλλογικά τους γράμματα σε φίλους, παλιούς συμμαθητές, γονείς, συγγενείς ακόμα και στους εαυτούς τους. Οι φάκελοι γέμισαν με ζωγραφιές, κατασκευές και μηνύματα. Ερωτήσεις άρχισαν να ξεπηδάνε από την παραπάνω δραστηριότητα. Που ξέρει ο ταχυδρόμος που μένει η φίλη μου; Γιατί το γραμματόσημο έχει εικόνα; Πως κολλάει το γραμματόσημο; Αν δεν ξέρω να γράφω δεν μπορώ να αλληλογραφήσω; (Παιδαγωγικό πλαίσιο Μικρού Δέντρου 2014, Παιδική συνέλευση)

Γραφή και ανάγνωση

Αφορμές για να πειραματιστούν τα παιδιά με την γραφή και την ανάγνωση υπάρχουν καθ’ όλη την διάρκεια της παιδαγωγικής διαδικασίας μέσα σε ένα προετοιμασμένο περιβάλλον, αφού για μας είναι ένας άλλος τρόπος επικοινωνίας συναισθημάτων και ιδεών που μέσα από αυτόν ενσαρκώνεται η πράξη. Για παράδειγμα οι πρώτες απόπειρες γίνονται όταν τα παιδιά θέλουν να γράψουν το όνομα τους πάνω στην ζωγραφιά τους ή να γράψουν μια κάρτα για τους γονείς τους ή μια πρόσκληση σε κάποιον/α φίλο/η τους ή να τοιχοκολλήσουν μια ανακοίνωση. Άλλα σημεία που προκύπτει το ζήτημα της γραφής είναι στην παιδική συνέλευση, όπου κρατάμε απαραιτήτως πρακτικά. Το πρώτο βιβλίο των πρακτικών ξεκίνησε με την Ν. (5 χρονών) να θέλει να γράψει ότι “αυτά που λέμε στην συνέλευση είναι πολύ σημαντικά”. Έτσι λοιπόν μέσα από το βίωμα και το προσωπικό κίνητρο προκύπτουν οι πραγματικές ανάγκες (Παιδαγωγικό πλαίσιο Μικρού Δέντρου 2014, Γλώσσα).

Εκδρομή

Όταν λοιπόν ολοκληρώθηκε η διαδικασία προτάθηκε στην παιδική συνέλευση η επίσκεψη στο ταχυδρομείο της γειτονιάς μας. Γονείς, παιδιά και συνοδοί πήραμε το αστικό λεωφορείο, επισκεφτήκαμε και ξεναγηθήκαμε στο χώρο και φυσικά ταχυδρομήσαμε τα γράμματα στο κίτρινο μεγάλο σιδερένιο κουτί. Ξεκινήσαμε από τον γκισέ αγοράζοντας τα γραμματόσημα εσωτερικού και εξωτερικού, παρατηρήσαμε τις εικόνες τους και τα μηνύματα που μεταφέρουν τα ίδια τα γραμματόσημα, τα κολλήσαμε πάνω δεξιά στον φάκελο, ενημερωθήκαμε για τον ταχυδρομικό κώδικα, και με το σκαμπό μας (αφού δεν υπάρχουν κουτιά στο ύψος των παιδιών) τα παιδιά φτάσανε το κίτρινο κουτί και ρίξανε τους φακέλους τους, επειτα ήρθε η ταχυδρόμος άνοιξε το κουτί και τα ετοίμασε όλα για αποστολή. Λίγες μέρες μετά όλοι και όλες αρχίσαμε να παίρνουμε τις απαντήσεις στα γράμματα. Η γωνιά του ταχυδρομείου είναι πλέον σταθερή και πολύ επισκέψιμη στο σχολικό μας περιβάλλον.

Επιρροές

Ο Celestine Freinet (1896-1966) ξεκίνησε να συνθέτει τα χαρακτηριστικά της “λαικής παιδαγωγικής” την δεκαετία του ‘20, έτσι προτείνει να μπει στα σχολεία η τυπογραφία, η διασχολική αλληλογραφία και τα συμβούλια των μαθητών. Με αυτές τις καινοτόμες προτάσεις τα παιδιά πρόκειται να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν βάσει των προσωπικών και των συλλογικών ενδιαφερόντων τους, δηλαδή να αποτυπώνουν τις προσωπικές τους ιδέες. Μέσα λοιπόν από την ελεύθερη έκφραση τα παιδιά επικοινωνούν και κατανοούν τον εαυτό τους και τον κόσμο που τους περιβάλλει. Βέβαια η γραφή και η ανάγνωση είναι το μέσο, αφού ο σκοπός είναι η ελεύθερη και μη λογοκριμένη έκφραση. Έτσι, και στο Μικρό Δέντρο για να καταφέρει ένα παιδί να επικοινωνήσει με κάποιο άλλο που βρίσκεται μακριά, το πρώτο στάδιο είναι να στείλει μια ζωγραφιά, το δεύτερο να γράψει το όνομα του στο φάκελο σαν αποστολέας, και το τρίτο να καταφέρει να αποτυπώσει το μήνυμα με γράμματα. Με αυτόν τον τρόπο η γραφή γίνεται κίνητρο και μέσο κι όχι αυτοσκοπός του αναλυτικού προγράμματος. Το παιδί λοιπόν δεν θα μάθει την γραφή μέσα από την αντιγραφή των σχολικών κειμένων ή την υπαγόρευση του δασκάλου (όλοι και όλες θυμόμαστε τα τετράδια αντιγραφής ή τις ασκήσεις ορθογραφίας σαν μια ανιαρή παπαγαλία χωρίς προσωπικό κίνητρο), αλλά τα ίδια καθορίζουν το περιεχόμενο της γραπτής έκφρασης, και σίγουρα ο παραπάνω τρόπος δημιουργεί το κίνητρο για να συνεχίσει κανείς να εκφράζεται με κριτική αντίληψη και συνείδηση.

Ο C. Freinet  στο άρθρο του “Το αστικό” σχολείο υποστήριξε πως: “…οι μεγάλοι παιδαγωγοί υπήρξαν ένθερμοι επαναστάτες που ενδιαφέρονταν κυρίως για την ανάπτυξη του παιδιού με την κοινωνική και ανθρώπινη έννοια…”(C. Freinet, Το αστικό σχολείο 1979, 330). Τα πολιτικά και παιδαγωγικά χαρακτηριστικά του κινήματος Freinet, αν βέβαια είναι εφικτός ο διαχωρισμός μετά την παραπάνω παραδοχή είναι: η εμπλοκή των γονιών στην οργάνωση του σχολείου, η δημοκρατική αυτοδιοίκηση των μαθητών,το αντιπολεμικό πρόταγμα, η σχολική εφημερίδα, η αλληλογραφία και το τυπογραφείο, η συνεργατική μάθηση μέσα από τα ενδιαφέροντα των παιδιών, η παιδαγωγική της εργασίας (χειρωνακτική εργασία-κατασκευή προϊόντων) και η εισαγωγή της τέχνης και της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, τα αυτοδιορθούμενο υλικά (δοκιμή και λάθος), και η μέθοδος του περιβάλλοντος ή βιωματική μάθηση.

Σκοπός του άρθρου δεν είναι η λεπτομερειακή ανάλυση της παιδαγωγικής του Freinet (Το Μικρό Δέντρο 2016, Η ζωή και το έργο του Σελεστέν Φρενέ), αλλά το πώς προσπαθούμε να ενσωματώσουμε την παιδαγωγική του στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες. Μέσα από το άρθρο θέλουμε  να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας από την εκδρομή του ταχυδρομείου. Ακόμη να δημιουργήσουμε ένα ενδιαφέρον για το πώς συνοδεύω τα παιδιά στην πόλη, αλλά και πώς η ίδια η πόλη είναι ένα πεδίο παιδαγωγικής δράσης. Αν όμως υπάρχει ενδιαφέρον για περαιτέρω μελέτη ενδεικτικά προτείνουμε:

J. Houssaye, Δεκαπέντε παιδαγωγοί, Μεταίχμιο 2000

Σ. Φρενε, Το σχολείο του λαού, Οδυσσέας 1977

Ν. Μπαλής, Η ιδεολογία της εκπαίδευσης και η μάθηση της ελευθερίας, Καστανιώτη 1979

Σύγχρονα θέματα, Τεύχος 99, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2007

Στο νησί της αλφαβήτου, Τεύχος 7, Ελευθεριακή κουλτούρα 2001

Το μικρό δέντρο 2016, Η ζωή και το έργο του Σελεστέν Φρενέ https://alliotikosxoleio.espivblogs.net/files/2016/04/%CE%A6%CF%81%CE%B5%CE%BD%CE%AD-%CE%9C%CE%B9%CE%BA%CF%81%CF%8C-%CE%94%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF-1.pdf

Το σκασιαρχείο παιδαγωγική ομάδα https://skasiarxeio.wordpress.com/

Το Μικρό Δέντρο 11/2/2017

και μερικές στιγμές…

όλοι/ες μαζί στο αστικό λεωφορείο

γραμματόσημο εσωτερικού

απαραίτητο εργαλείο-σκαμνάκι βοηθός

στην τελική ευθεία της ταχυδρόμησης